Theo quy hoạch ban đầu, các tỉnh Tây nguyên chỉ có 63/485 thủy điện có công suất trên 30MW với tổng công suất 7.182,3MW, chiếm đến 71,9%. Vì thế, các thủy điện quy mô vừa và nhỏ (công suất thiết kế dưới 30MW) do UBND các tỉnh quản lý có mức độ đóng góp vào nguồn điện chung rất nhỏ.

Năng lực quản lý của tỉnh rất yếu

Đến nay, Bộ Công thương đã cùng các tỉnh đề xuất và được Thủ tướng phê duyệt loại bỏ 155 dự án trong quy hoạch (682MW) và vẫn đang rà soát một số dự án chưa thi công hay mới thi công giai đoạn đầu để xem xét. Trong đó, có chín dự án nhỏ được tiếp tục xem xét loại bỏ khỏi quy hoạch (32,5MW), tạm dừng và chỉ cho phép xây dựng sau năm 2015 đối với 39 dự án (289,6MW), xem xét điều chỉnh hồ sơ khai thác đối với 42 dự án nhỏ (307,7MW).

Báo cáo của Ban chỉ đạo Tây nguyên nhận định về nguyên nhân cho thấy tài liệu có thể thu thập được để lập quy hoạch còn hạn chế cả về số lượng lẫn chất lượng, điều kiện khảo sát thực địa khó khăn trong khi hầu hết các địa phương thiếu cán bộ chuyên môn. Sự phối hợp giữa các sở, ngành trong quá trình lập, thẩm định phê duyệt quy hoạch chưa thật sự chặt chẽ nên chất lượng các quy hoạch loại này còn nhiều hạn chế, không ít dự án phải điều chỉnh sơ đồ khai thác và quy mô trong quá trình đầu tư.

“Năng lực quy hoạch và quản lý phát triển thủy điện của cấp tỉnh còn rất yếu” - ông Trần Việt Hùng, Phó trưởng ban thường trực Ban chỉ đạo Tây nguyên, nhận định. Do đó, việc đảm nhiệm hoạt động quy hoạch phát triển thủy điện nhỏ, cấp phép và quản lý xây dựng, vận hành, bồi thường, tái định cư, trồng rừng thay thế còn nhiều bất cập. Thậm chí có việc xem nhẹ quản lý và cấp phép dễ dàng... Do đó, việc giao thẩm quyền cho tỉnh là một vấn đề cần được xem xét.

Rà soát xong mới cấp phép tiếp

Từ thực trạng trên, thường trực Ban chỉ đạo Tây nguyên yêu cầu các tỉnh trên và giáp địa bàn tiếp tục rà soát, kiên quyết loại bỏ những dự án kém hiệu quả hoặc gây tác động xấu về xã hội - môi trường. Đề nghị không thực hiện cấp phép mới trong thời gian tới cho đến khi việc rà soát quy hoạch và các dự án hoàn thành. Việc rà soát cần được tiến hành bởi các chuyên gia độc lập, có phân tích kỹ hiệu quả tổng thể...

Ông Huỳnh Ngọc Tục - Giám đốc Sở Công thương tỉnh Gia Lai - cho biết hiện toàn tỉnh Gia Lai có 74 công trình thủy điện, trong đó có 34 công trình đang vận hành, 15 dự án vừa bị UBND tỉnh thu hồi vì chậm tiến độ, tác động xấu tới môi trường, còn lại tám dự án hiện đang được thi công, 17 dự án đã bị loại ra khỏi quy hoạch.

Trong khi đó, ông Võ Thanh - Giám đốc Sở Công thương tỉnh Đắk Lắk - cho biết UBND tỉnh cũng đã có đề nghị loại bỏ 13 dự án thủy điện vừa và nhỏ, 71 điểm có tiềm năng thủy điện khỏi quy hoạch của tỉnh Đắk Lắk đã được phê duyệt từ năm 2005. UBND tỉnh Đắk Lắk cũng đã thu hồi chủ trương đầu tư đối với bảy dự án thủy điện có công suất dưới 10MW.

Theo UBND tỉnh Đắk Lắk, chủ đầu tư các dự án này triển khai thực hiện dự án chậm so với quy định, hiệu quả không cao, trong khi tác động lớn đến môi trường và một số dự án không có nhà đầu tư quan tâm.

Hiện tỉnh Đắk Lắk có 27 dự án thủy điện đã được đồng ý về chủ trương cho phép đầu tư với tổng công suất 957,73MW (trong đó có 17 dự án đã đi vào hoạt động, ba dự án đang xây dựng và bảy dự án đang được lập dự án, hồ sơ thiết kế). Các dự án này đã chiếm diện tích đất trên 7.466ha, làm ảnh hưởng, di dời tái định cư gần 8.000 hộ dân và tác động xấu đến môi trường sinh thái.

Còn ông Biện Văn Minh, Giám đốc Sở Công thương tỉnh Đắk Nông, cho biết đến nay tỉnh có tám thủy điện vừa và nhỏ đều dưới 15MW. Tất cả thủy điện này đều không có hồ chứa hoặc hồ chứa nước rất nhỏ không gây tác động lớn đến môi trường, cuộc sống người dân. Những thủy điện vừa và nhỏ không hiệu quả, tác động xấu đến môi trường đã bị loại bỏ những năm trước đây.

Nhưng ở một góc nhìn khác, Ban chỉ đạo Tây nguyên nhận xét có tính hình thức trong đánh giá tác động môi trường khiến các quyết định cấp phép đầu tư có thể gây ra sai lầm lớn. Vấn đề quan trắc công trình khi đưa vào vận hành chủ yếu nằm ở khâu an toàn công trình, việc quan trắc tác động môi trường và an sinh xã hội vùng ảnh hưởng chưa được quan tâm đúng mức.

TR.TÂN - Đ.T.DUY - TH.B.DŨNG