Cây Nhọ Nồi: Phong Thủy, Cách Trồng & Chăm Sóc Chi Tiết

Cây Nhọ Nồi, hay còn gọi là cỏ mực, là một loại cây hoang dại quen thuộc ở vùng nông thôn Việt Nam. Dù mọc phổ biến như cỏ dại, ít ai biết rằng cây nhọ nồi lại chứa đựng những giá trị đáng kinh ngạc về y học cổ truyền và thậm chí là những ý nghĩa phong thủy tiềm ẩn. Đối với người làm nông hoặc những ai quan tâm đến thảo dược tự nhiên, việc hiểu rõ về đặc điểm, công dụng, cách trồng và chăm sóc cây nhọ nồi là vô cùng hữu ích. Bài viết này sẽ đi sâu vào từng khía cạnh của loài cây đặc biệt này, cung cấp cho bạn những thông tin chi tiết và thiết thực nhất.

Cây Nhọ Nồi Là Gì? Đặc Điểm Nhận Biết Cơ Bản

Cây nhọ nồi có tên khoa học là Eclipta prostrata, thuộc họ Cúc (Asteraceae). Nó còn được biết đến với nhiều tên gọi dân gian khác như cỏ mực, hạn liên thảo, thủy hạn liên… Sở dĩ có tên gọi nhọ nồi hay cỏ mực là vì khi vò nát lá cây, nước từ lá tiết ra có màu đen như mực tàu, rất dễ dính vào tay hoặc quần áo, khó rửa sạch.

Cây nhọ nồi là loại thân thảo, mọc thẳng hoặc bò lan ở gốc, chiều cao trung bình khoảng 20-40cm, có thể cao hơn ở điều kiện thuận lợi. Thân cây màu lục hoặc lục pha tím nhạt, thường có lông thưa phủ bên ngoài. Lá cây mọc đối xứng, hình mác hoặc thuôn dài, mép lá có răng cưa nhỏ hoặc nguyên, thường không có cuống hoặc cuống rất ngắn. Cả hai mặt lá đều có lông mịn.

Hoa của cây nhọ nồi nhỏ, màu trắng, mọc ở kẽ lá hoặc đầu cành thành cụm dạng đầu. Quả bế, hình chêm, có 3 cạnh. Cây nhọ nồi thường ra hoa và kết quả quanh năm, đặc biệt là vào mùa ẩm. Cây phát triển mạnh ở những nơi đất ẩm, ruộng lúa, bờ mương, ven đường hoặc các bãi đất trống.

Cây Nhọ Nồi Có Mấy Loại Phổ Biến?

Trên thực tế, khi nói đến “cây nhọ nồi” hay “cỏ mực” trong y học cổ truyền và đời sống dân gian Việt Nam, chúng ta thường chỉ đề cập đến một loài duy nhất là Eclipta prostrata. Đây là loài phổ biến nhất, được nghiên cứu và sử dụng rộng rãi nhờ các hoạt chất quý giá.

Tuy nhiên, trong tự nhiên có thể có những biến thể nhỏ về hình thái (ví dụ: thân cao hơn, lá to hơn) tùy thuộc vào điều kiện môi trường sống, nhưng về mặt khoa học, chúng vẫn được xếp vào cùng một loài.

Đôi khi, người dân địa phương có thể gọi những loại cây khác có hình thái hoặc đặc điểm tương tự bằng tên “cỏ mực” hoặc tên gọi khác na ná. Do đó, điều quan trọng khi sử dụng cây nhọ nồi là phải nhận biết đúng loài Eclipta prostrata để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Việc phân biệt đúng loại cây nhọ nồi dựa vào các đặc điểm như thân, lá, hoa và đặc biệt là nước màu đen khi vò nát lá.

Tác Dụng Tuyệt Vời Của Cây Nhọ Nồi Trong Đời Sống

Cây nhọ nồi không chỉ là một loại cây hoang dại mà còn là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền và được khoa học hiện đại quan tâm nghiên cứu. Dưới đây là những tác dụng nổi bật của cây nhọ nồi:

• Cầm máu: Đây là công dụng nổi tiếng nhất của cây nhọ nồi. Nước vò từ lá hoặc nước sắc từ cây nhọ nồi có khả năng cầm máu rất hiệu quả, cả chảy máu bên ngoài (vết thương hở, chảy máu cam) lẫn chảy máu bên trong (rong kinh, băng huyết, ho ra máu, đi ngoài ra máu…). Cơ chế được cho là do các hoạt chất giúp làm đông máu và bền thành mạch.
• Bổ gan, thận: Theo Đông y, nhọ nồi có vị ngọt, chua, tính hàn, quy vào kinh Can và Thận. Nó có tác dụng bổ thận âm, thanh nhiệt, giải độc gan. Thường được dùng trong các bài thuốc chữa các chứng liên quan đến suy giảm chức năng gan thận như vàng da, mệt mỏi, đau lưng mỏi gối do thận hư.
• Làm đen tóc, mượt tóc: Nước cốt cây nhọ nồi được dân gian sử dụng để bôi lên tóc giúp làm đen tóc bạc sớm và làm tóc chắc khỏe, giảm gãy rụng. Tác dụng này có thể liên quan đến hàm lượng chất màu tự nhiên và các vitamin, khoáng chất trong cây.
• Chữa các bệnh ngoài da: Nước sắc hoặc lá giã nát đắp ngoài có thể hỗ trợ điều trị mụn nhọt, ghẻ lở, viêm da nhờ tính kháng khuẩn, tiêu viêm.
• Hỗ trợ điều trị tiêu chảy, kiết lỵ: Tính hàn và khả năng giải độc giúp cây nhọ nồi được dùng trong các trường hợp rối loạn tiêu hóa, đi ngoài ra máu, kiết lỵ.
• Thanh nhiệt, giải độc: Nước sắc cây nhọ nồi giúp giải nhiệt cơ thể, đặc biệt hữu ích trong mùa hè hoặc khi bị sốt.

Những tác dụng này đã được ghi chép trong nhiều sách cổ và được kiểm chứng qua kinh nghiệm dân gian hàng đời. Việc sử dụng cây nhọ nồi đúng cách có thể mang lại nhiều lợi ích sức khỏe thiết thực.

Phong Thủy Khi Trồng Cây Nhọ Nồi

Khi nói về phong thủy cây cảnh, người ta thường nghĩ đến những loại cây mang ý nghĩa tài lộc, bình an, may mắn như kim tiền, lưỡi hổ, phát lộc… Cây nhọ nồi không phải là một loại cây cảnh phong thủy truyền thống được đặt ở vị trí trang trọng để cầu may. Tuy nhiên, nhìn từ góc độ khác, cây nhọ nồi vẫn có những ý nghĩa nhất định khi xét về đặc tính và công dụng của nó.

• Biểu tượng của sự sống mãnh liệt và khả năng thích ứng: Cây nhọ nồi có sức sống phi thường, có thể mọc và phát triển ở những điều kiện khắc nghiệt, thậm chí trên đất cằn cỗi. Đặc tính này có thể được liên tưởng đến khả năng vượt qua khó khăn, thích ứng với mọi hoàn cảnh, mang lại nguồn năng lượng dẻo dai và bền bỉ.
• Nguồn năng lượng chữa lành, bảo vệ sức khỏe: Công dụng y học nổi bật của cây nhọ nồi là chữa bệnh, đặc biệt là cầm máu – biểu tượng của sự hàn gắn, phục hồi. Việc có cây nhọ nồi trong vườn hoặc xung quanh nhà có thể mang ý nghĩa về việc bảo vệ sức khỏe cho gia đình, mang lại năng lượng chữa lành và sự bình an về thể chất. Sức khỏe là yếu tố cốt lõi của phong thủy tốt, bởi không có sức khỏe thì mọi tài lộc, may mắn đều trở nên vô nghĩa.
• Sự khiêm nhường và giá trị ẩn tàng: Cây nhọ nồi mọc khiêm nhường như cỏ dại nhưng lại mang trong mình những giá trị y học to lớn. Điều này gợi nhắc về việc không nên đánh giá mọi thứ qua vẻ bề ngoài, những điều bình dị, gần gũi đôi khi lại chứa đựng sức mạnh và ý nghĩa sâu sắc.

Tóm lại, cây nhọ nồi không mang ý nghĩa phong thủy theo kiểu thu hút tài lộc hay vượng khí trực tiếp như các cây cảnh phong thủy khác. Ý nghĩa phong thủy của nó nằm ở chính đặc tính và công dụng: biểu tượng của sức sống, khả năng thích ứng, năng lượng chữa lành và giá trị tiềm ẩn từ sự khiêm nhường.

Trồng Cây Nhọ Nồi Trong Nhà Hay Trước Nhà Có Tốt Không?

Việc trồng cây nhọ nồi trong nhà hay trước nhà có tốt không cần xem xét cả khía cạnh phong thủy (như đã phân tích ở trên) và khía cạnh thực tế.

• Trong nhà: Cây nhọ nồi không phù hợp để trồng làm cây cảnh nội thất. Nó cần nhiều ánh sáng mặt trời và độ ẩm cao để phát triển tốt. Thêm vào đó, vẻ ngoài của nó khá đơn giản, không có giá trị trang trí cao như các loại cây cảnh phổ biến khác. Trồng trong nhà cũng dễ gây ẩm thấp nếu không chăm sóc đúng cách. Do đó, trồng cây nhọ nồi trong nhà không được khuyến khích.
• Trước nhà: Trồng cây nhọ nồi ở khu vực trước nhà, đặc biệt là những vị trí dễ thấy, cũng không phổ biến. Lý do chính là vì cây nhọ nồi thường bị coi là cỏ dại, dễ mọc lan và có thể làm mất mỹ quan khu vực cổng hoặc lối đi chính nếu không được kiểm soát.
  {width=800 height=800}

Tuy nhiên, nếu bạn muốn trồng cây nhọ nồi để tiện sử dụng cho mục đích y học, bạn có thể trồng nó ở một góc vườn riêng, khuất hơn, nơi đất ẩm và có đủ ánh sáng. Khu vực này có thể là phía sau nhà, một góc vườn rau, hoặc một khu vực dành riêng cho các loại thảo dược.

Kết luận: Trồng cây nhọ nồi trong nhà hoặc ngay trước cửa nhà không phải là lựa chọn tốt xét về mặt thẩm mỹ và sự phù hợp với môi trường sống của cây. Tuy nhiên, trồng nó ở một khu vực riêng trong vườn nhà hoặc phía sau nhà để tiện thu hoạch và sử dụng là hoàn toàn tốt và hữu ích. Nó mang lại nguồn dược liệu quý giá sẵn có cho gia đình.

Hướng Dẫn Trồng & Chăm Sóc Cây Nhọ Nồi Chi Tiết

Cây nhọ nồi cực kỳ dễ trồng và chăm sóc. Nó có thể mọc hầu như ở bất cứ đâu có đủ độ ẩm và ánh sáng. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết:

1. Chọn Địa Điểm Trồng

• Đất: Cây nhọ nồi không kén đất, có thể trồng trên nhiều loại đất khác nhau từ đất thịt, đất cát pha đến đất phù sa. Quan trọng nhất là đất cần có độ ẩm cao.
• Ánh sáng: Cây ưa sáng, có thể phát triển tốt dưới ánh nắng mặt trời đầy đủ hoặc bán phần (có bóng râm nhẹ). Nơi có nhiều ánh sáng sẽ giúp cây phát triển mạnh mẽ và cho hoạt chất tốt hơn.
• Độ ẩm: Đây là yếu tố quan trọng nhất. Chọn nơi đất thường xuyên ẩm ướt hoặc gần nguồn nước (ao, hồ, kênh mương) là lý tưởng nhất.

2. Cách Nhân Giống

Cây nhọ nồi có thể nhân giống bằng hạt hoặc bằng cách giâm cành/thân.

• Bằng hạt: Cây nhọ nồi tự ra hạt và tự gieo mọc rất nhanh. Bạn có thể thu hoạch hạt già (quả màu đen) và gieo vào đất ẩm.
• Bằng cành/thân: Đây là cách phổ biến và dễ thành công nhất. Chỉ cần cắt một đoạn thân có vài mắt lá (khoảng 10-15cm) và cắm xuống đất ẩm. Cây sẽ nhanh chóng ra rễ và phát triển thành cây mới. Bạn thậm chí có thể nhổ cả cây con đã mọc sẵn ở nơi khác và trồng lại.

3. Chuẩn Bị Đất và Trồng

• Làm sạch cỏ dại ở khu vực định trồng.
• Không cần làm đất quá kỹ lưỡng. Chỉ cần đảm bảo đất đủ ẩm.
• Nếu đất quá khô cằn, có thể trộn thêm phân hữu cơ hoai mục hoặc bùn ao để tăng độ ẩm và dinh dưỡng ban đầu.
• Cắm cành giâm hoặc đặt cây con xuống đất, lấp đất nhẹ nhàng quanh gốc.
• Khoảng cách trồng không quá quan trọng vì cây sẽ mọc lan rất nhanh. Có thể trồng các cây cách nhau khoảng 15-20cm.

4. Chăm Sóc

Cây nhọ nồi là loại cực kỳ ít cần chăm sóc.

• Tưới nước: Yếu tố quan trọng nhất. Cây nhọ nồi rất ưa ẩm, thậm chí chịu được úng nhẹ. Cần đảm bảo đất luôn ẩm. Nếu trồng ở nơi khô ráo, cần tưới nước thường xuyên, đặc biệt vào mùa khô.
• Bón phân: Thông thường không cần bón phân. Nếu đất quá nghèo dinh dưỡng, có thể bón một ít phân hữu cơ hoai mục hoặc nước phân chuồng pha loãng.
• Cỏ dại: Vì chính cây nhọ nồi cũng có xu hướng lấn át cây khác, bạn chỉ cần làm cỏ các loại cây cạnh tranh mạnh khác trong giai đoạn đầu. Khi cây nhọ nồi đã phát triển mạnh, nó sẽ tự lấn át cỏ dại khác.
• Sâu bệnh: Cây nhọ nồi rất ít khi bị sâu bệnh tấn công. Đây là ưu điểm lớn khi trồng loại cây này.

5. Thu Hoạch

• Có thể thu hoạch quanh năm khi cây đã phát triển đủ lớn (thường sau khi trồng khoảng 1-2 tháng).
• Thời điểm thu hoạch tốt nhất để lấy dược liệu là khi cây chuẩn bị ra hoa hoặc đang ra hoa. Lúc này hàm lượng hoạt chất thường cao nhất.
• Có thể thu hoạch toàn bộ cây (cả thân, lá, rễ) hoặc chỉ phần trên mặt đất (thân và lá).
• Sau khi thu hoạch, rửa sạch đất cát. Có thể dùng tươi hoặc phơi/sấy khô để bảo quản dùng dần. Phơi khô dưới bóng râm hoặc sấy ở nhiệt độ thấp để giữ màu sắc và hoạt chất. Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.
  {width=800 height=800}

Với sức sống mạnh mẽ, cây nhọ nồi rất dễ trồng và nhân giống. Nếu bạn có một góc đất ẩm, chỉ cần trồng một ít cây ban đầu, sau một thời gian nó sẽ mọc lan ra thành một vùng, đảm bảo nguồn dược liệu dồi dào cho gia đình.

Tác Hại Khi Trồng Cây Nhọ Nồi Có Hay Không?

Khi xét về tác hại khi trồng cây nhọ nồi, vấn đề chủ yếu nằm ở khả năng phát tán mạnh mẽ và tính chất “cỏ dại” của nó.

• Mọc lan và cạnh tranh: Cây nhọ nồi sinh trưởng rất nhanh, dễ mọc lan bằng hạt và cả thân bò. Nếu trồng trong vườn cùng với các loại cây khác, đặc biệt là cây rau màu hoặc cây cảnh yếu ớt hơn, nó có thể nhanh chóng lấn át, cạnh tranh dinh dưỡng và ánh sáng, ảnh hưởng đến sự phát triển của các cây đó. Đối với nông dân, cây nhọ nồi đôi khi được coi là cỏ hại trên đồng ruộng, cần phải làm sạch.
• Khó kiểm soát: Khi cây nhọ nồi đã mọc thành đám lớn, việc loại bỏ hoàn toàn có thể hơi khó khăn vì hạt của nó rất nhỏ và dễ phát tán, rễ bám chắc.

Tuy nhiên, những “tác hại” này chỉ liên quan đến việc quản lý sự phát triển của nó trong môi trường trồng trọt hoặc cảnh quan. Cây nhọ nồi không chứa độc tố gây hại cho đất hoặc môi trường xung quanh chỉ bằng việc mọc ở đó.

Về tác hại khi sử dụng cây nhọ nồi làm thuốc, nhìn chung nó được coi là an toàn khi dùng đúng liều lượng và đúng cách theo chỉ dẫn của thầy thuốc hoặc các tài liệu đáng tin cậy. Tuy nhiên, như bất kỳ loại thảo dược nào, việc sử dụng sai cách, quá liều, hoặc dùng cho những đối tượng không phù hợp (ví dụ: người tỳ vị hư hàn, phụ nữ có thai cần thận trọng) đều có thể gây ra tác dụng không mong muốn. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tham khảo ý kiến chuyên gia y tế hoặc Đông y trước khi sử dụng cây nhọ nồi để chữa bệnh, đặc biệt là các bệnh lý phức tạp.

Như vậy, tác hại khi trồng cây nhọ nồi chủ yếu là về khía cạnh nông nghiệp (cạnh tranh với cây trồng chính) chứ không phải là gây độc hại cho môi trường hay con người chỉ bằng việc nó tồn tại.

Giá Của Cây Nhọ Nồi Trên Thị Trường

Cây nhọ nồi là một loại cây hoang dại mọc rất phổ biến ở Việt Nam, do đó, giá của nó trên thị trường nhìn chung khá thấp, thậm chí nhiều nơi có thể thu hái miễn phí.

• Thu hái tự nhiên: Nếu bạn biết cách nhận biết và tìm đến những khu vực đất ẩm như bờ ruộng, ven mương, bãi đất trống sạch sẽ, bạn có thể tự thu hái cây nhọ nồi hoàn toàn miễn phí. Đây là cách phổ biến nhất để có được cây nhọ nồi tươi để sử dụng ngay.
• Cây tươi bán tại chợ/tiệm thuốc: Một số chợ truyền thống hoặc tiệm thuốc Đông y nhỏ có thể bán cây nhọ nồi tươi theo bó. Giá thường rất rẻ, chỉ vài nghìn đồng cho một bó lớn đủ dùng.
• Cây nhọ nồi khô (hạn liên thảo): Dạng phổ biến nhất được bán trên thị trường là cây nhọ nồi đã được phơi hoặc sấy khô. Dạng này tiện lợi cho việc bảo quản và sắc thuốc. Giá cây nhọ nồi khô dao động tùy thuộc vào:
  • Nguồn gốc: Thu hái tự nhiên hay trồng trọt.
  • Chất lượng: Cây có già hay non, có lẫn tạp chất hay không, được sấy khô đúng kỹ thuật không.
  • Địa chỉ bán: Mua tại cửa hàng thuốc Đông y uy tín, trên các sàn thương mại điện tử, hay từ các nhà cung cấp dược liệu.
  • Số lượng mua: Mua lẻ giá sẽ cao hơn mua sỉ.

Thông thường, giá cây nhọ nồi khô bán lẻ trên thị trường dao động khoảng từ 50.000 VNĐ đến 150.000 VNĐ mỗi kg. Đây là mức giá khá bình dân so với nhiều loại dược liệu khác.

Lợi ích kinh tế: Dù giá mỗi kg không cao, nhưng với sự dễ trồng và năng suất thu hoạch lớn, cây nhọ nồi có thể mang lại lợi ích kinh tế nhỏ cho người dân nếu biết cách khai thác.

• Thu hái và bán tươi/khô: Người dân ở những vùng có cây nhọ nồi mọc nhiều có thể thu hái, làm sạch và bán cho các tiệm thuốc, đại lý thu mua dược liệu.
• Trồng tập trung: Đối với những người muốn phát triển kinh tế từ dược liệu, có thể cân nhắc trồng cây nhọ nồi trên diện tích nhất định, chăm sóc để đảm bảo chất lượng tốt, sau đó sấy khô và cung cấp cho thị trường dược liệu. Việc này đòi hỏi kỹ thuật thu hoạch, sơ chế và bảo quản đúng cách để sản phẩm đạt tiêu chuẩn.
• Chế biến sâu: Một hướng đi khác là chế biến sâu hơn thành các sản phẩm như bột nhọ nồi, cao nhọ nồi, hoặc chiết xuất để dùng trong các sản phẩm chăm sóc tóc, da liễu… Tuy nhiên, việc này đòi hỏi công nghệ và quy trình sản xuất chuyên nghiệp hơn.

Nhìn chung, giá cây nhọ nồi phản ánh sự phổ biến và dễ kiếm của nó. Lợi ích kinh tế chủ yếu đến từ việc tận dụng nguồn tài nguyên sẵn có hoặc đầu tư vào quy trình thu hái, sơ chế, và có thể là chế biến để tăng giá trị.

Hình Ảnh Đẹp Của Cây Nhọ Nồi

Để bạn đọc dễ hình dung và nhận biết cây nhọ nồi, dưới đây là một số hình ảnh minh họa về loài cây này trong các giai đoạn phát triển và môi trường sống khác nhau.

{width=800 height=800}

Những hình ảnh này giúp chúng ta thấy rõ hơn vẻ ngoài bình dị nhưng ẩn chứa sức sống mãnh liệt của cây nhọ nồi, từ khi còn non xanh đến khi ra hoa, kết trái.

Tổng Kết & Lời Khuyên

Cây nhọ nồi, hay cỏ mực, là một loại thảo dược quen thuộc và quý giá trong kho tàng y học cổ truyền Việt Nam. Với những công dụng nổi bật như cầm máu, bổ gan thận, làm đen tóc và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý khác, nó xứng đáng được chúng ta tìm hiểu và trân trọng.

Việc trồng cây nhọ nồi tương đối đơn giản, không đòi hỏi kỹ thuật cao hay chi phí lớn, rất phù hợp với điều kiện của người nông dân hoặc bất kỳ ai muốn tự trồng dược liệu tại nhà. Dù không phải là cây cảnh phong thủy theo nghĩa truyền thống, cây nhọ nồi vẫn mang những ý nghĩa tích cực về sức sống, khả năng thích ứng và năng lượng chữa lành.

Tuy nhiên, cần lưu ý quản lý sự phát triển của nó để tránh mọc lan quá mức, và đặc biệt quan trọng là phải nhận biết đúng cây nhọ nồi (Eclipta prostrata) và sử dụng nó cho mục đích y học một cách thận trọng, tốt nhất là tham khảo ý kiến của các chuyên gia y tế hoặc Đông y để đảm bảo an toàn và hiệu quả tối ưu.

Nếu bạn quan tâm đến các loại thảo dược tự nhiên hoặc muốn có một nguồn dược liệu cầm máu, bổ gan thận sẵn có ngay tại vườn nhà, cây nhọ nồi chắc chắn là một lựa chọn tuyệt vời. Hãy bắt tay vào trồng và trải nghiệm những lợi ích mà loài cây bình dị này mang lại!

Câu Hỏi Thường Gặp Về Cây Nhọ Nồi (FAQ)

• Cây nhọ nồi có thực sự cầm máu tốt không?
  Vâng, khả năng cầm máu là công dụng nổi bật và được công nhận rộng rãi nhất của cây nhọ nồi trong y học cổ truyền và qua nhiều nghiên cứu hiện đại. Nước vò hoặc sắc từ cây nhọ nồi tươi hoặc khô có thể giúp làm đông máu và hỗ trợ cầm máu hiệu quả cho các vết thương nhỏ, chảy máu cam, hoặc các trường hợp xuất huyết nhẹ.

• Trồng cây nhọ nồi có cần chăm sóc đặc biệt không?
  Không, cây nhọ nồi là loại cây rất dễ trồng và hầu như không cần chăm sóc đặc biệt. Điều kiện quan trọng nhất là đảm bảo đất đủ ẩm và cây nhận đủ ánh sáng mặt trời. Nó ít bị sâu bệnh và có sức sống rất mãnh liệt.

• Có thể dùng cây nhọ nồi cho trẻ em không?
  Cây nhọ nồi thường được sử dụng cho trẻ em để chữa chảy máu cam hoặc rôm sảy ngoài da dưới dạng nước vò/giã hoặc nước tắm. Tuy nhiên, việc sử dụng cho trẻ em cần hết sức thận trọng về liều lượng và cách dùng, tốt nhất nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc thầy thuốc Đông y, đặc biệt là khi dùng đường uống.